Thuế 20% với lãi chứng khoán: Cú "ra đòn" có thể khiến nhà đầu tư tháo chạy?

Thị trường chứng khoán Việt Nam vừa đón một “cơn sóng ngầm”. Bộ Tài chính đề xuất đánh thuế 20% trên phần lãi khi chuyển nhượng chứng khoán đang khiến cộng đồng đầu tư xôn xao. Liệu đây là bước tiến hợp lý để cải cách hệ thống thuế? Hay là một “cú đấm” quá mạnh, khiến nhà đầu tư rút lui?

Đánh thuế trên lãi, không còn “thu cào bằng”

Hiện tại, nhà đầu tư chứng khoán đang chịu mức thuế 0,1% trên giá trị giao dịch, bất kể lãi hay lỗ. Điều này từng bị nhiều người chỉ trích là thiếu công bằng, vì ngay cả khi lỗ, người chơi vẫn phải nộp thuế.

Dự thảo mới của Bộ Tài chính muốn sửa lại điều đó. Cụ thể, cá nhân cư trú sẽ nộp thuế 20% trên phần lãi, tức là giá bán – giá mua – chi phí hợp lý trong năm.

Trường hợp không xác định được giá mua hay chi phí thì vẫn thu như hiện tại: 0,1%/giá bán.

Xét về lý, đây là cách tiếp cận hợp lý hơn – chỉ đánh thuế khi có lời, tương tự như thông lệ quốc tế.

Nhưng tại sao lại gây “bão”?

Mức thuế 20% đang trở thành tâm điểm tranh cãi. Các chuyên gia cho rằng đây là con số quá cao, nhất là khi so sánh với các quốc gia trong khu vực:

- Thái Lan, Hàn Quốc: thuế suất dưới 10%.

- Indonesia: chỉ 0,1% trên giá trị giao dịch.

- Philippines: 0,6% cho chứng khoán niêm yết.

- Nhật Bản: khoảng 20,3%, nhưng thị trường phát triển, có cơ chế khấu trừ, hỗ trợ nhà đầu tư rõ ràng.

Vấn đề lớn nhất là: Việt Nam không giống các thị trường đó.

Những “lỗ hổng” trong đề xuất 20% khiến nhà đầu tư lo ngại

a. Không cho phép bù trừ lỗ – lãi giữa các năm

Hãy tưởng tượng: bạn lãi 200 triệu năm nay, nhưng lỗ 300 triệu năm sau. Bạn vẫn phải đóng 40 triệu tiền thuế năm nay, dù tổng cộng… vẫn âm.

b. Chưa rõ chi phí nào được khấu trừ

Chi phí môi giới, lãi vay margin, phần mềm phân tích, công cụ đầu tư... có được trừ không? Nếu không, thì thuế đang đánh vào “lợi nhuận danh nghĩa” – chưa trừ chi phí thực tế.

c. Tăng gánh nặng hành chính

Giao dịch nhiều tài khoản, nhiều công ty chứng khoán? Cuối năm phải tự tổng hợp, đối chiếu từng mã, từng giao dịch, tính lời – lỗ, rồi khai báo thuế. Với nhà đầu tư cá nhân, đó là… cơn ác mộng.

d. Thị trường Việt còn non trẻ, dễ tổn thương

Đa số nhà đầu tư là cá nhân nhỏ lẻ, lướt sóng, không có kinh nghiệm dài hạn. Thị trường vốn chưa bền vững, thanh khoản chưa đủ mạnh. Một cú siết mạnh như vậy có thể khiến dòng tiền… chạy sang vàng, bất động sản, hay thậm chí là crypto.

Giải pháp: Cần linh hoạt, có lộ trình và hỗ trợ

Không ai phản đối đánh thuế khi có lãi. Vấn đề là đánh sao cho hợp lý, tạo động lực thay vì gây “sốc”.

Một số đề xuất đang được nhiều chuyên gia đồng tình:

- Thuế theo thời gian nắm giữ: giữ lâu, thuế thấp – ví dụ như dưới 1 năm chịu 20%, giữ trên 5 năm chỉ còn 5%.

- Cho phép bù trừ lỗ các năm tài chính: giống như cách Mỹ làm, phản ánh đúng bản chất đầu tư.

- Giảm thuế cho nhà đầu tư nhỏ lẻ, tái đầu tư trong 12 tháng: khuyến khích vốn dài hạn quay lại thị trường.

- Lộ trình từ 2026 trở đi, đủ thời gian cho hạ tầng dữ liệu, kết nối các sàn – ngân hàng – cơ quan thuế đồng bộ.

Bài học từ cổ phiếu DIG và thực tế thị trường Việt Nam

Câu chuyện của cổ phiếu DIG là minh chứng rõ ràng cho rủi ro khi áp thuế 20% trên lãi chứng khoán. Năm 2021, DIG tăng từ 20.000 lên 100.000 đồng/cp. Nếu bán ra ở đỉnh, nhà đầu tư lãi 80.000 đồng và phải nộp 16.000 đồng tiền thuế theo đề xuất mới.

Tuy nhiên, nếu sau đó họ mua lại ở mức giá đó và DIG giảm về 20.000 đồng, thì phần lãi trước đó coi như mất trắng. Vấn đề là thuế đã thu, dù tổng thể không còn lãi.

Thị trường Việt Nam biến động mạnh, cổ phiếu lên xuống thất thường. Nếu đánh thuế theo từng lần có lãi mà không tính đến lỗ sau đó, hay không có cơ chế bù trừ, nhà đầu tư sẽ thiệt đơn, thiệt kép. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến tâm lý mà còn có thể làm giảm thanh khoản toàn thị trường.

Theo nhiều chuyên gia và nhà đầu tư, thuế là cần thiết, nhưng nên là động lực, không phải rào cản.

Cải cách thuế chứng khoán là bước đi đúng, nhưng nếu quá vội vàng, áp mức cao mà không có cơ chế rõ ràng và công bằng, nó có thể “giết chết” niềm tin thị trường – thứ quý giá nhất của một nền kinh tế phát triển bền vững.

Trong bối cảnh Việt Nam cần thu hút dòng vốn trung – dài hạn để giảm phụ thuộc vào tín dụng ngân hàng, thì việc “kích thích hơn là siết chặt” nên là ưu tiên hàng đầu.