Mỹ phong tỏa dầu Venezuela, thị trường địa chính trị nóng trở lại

Tổng thống Mỹ Donald Trump gây chấn động khi tuyên bố áp đặt lệnh phong tỏa “toàn diện và triệt để” với mọi tàu chở dầu bị trừng phạt đến và đi từ Venezuela, đồng thời chính thức gọi chính quyền của Tổng thống Nicolas Maduro là “tổ chức khủng bố nước ngoài”.

Cuộc khủng hoảng chính trị kéo dài tại Venezuela đã bước sang một chương mới nguy hiểm và phức tạp hơn, khi những tuyên bố cứng rắn nhất từ Nhà Trắng được đưa ra cùng lúc với việc triển khai lực lượng hải quân hùng hậu tại vùng biển Caribe. Động thái này không chỉ nhắm vào “động mạch” tài chính cuối cùng của chế độ Maduro, mà còn gửi đi thông điệp mạnh mẽ về việc Mỹ sẵn sàng thực thi các biện pháp trừng phạt một cách quyết liệt, ngay cả trên biển. Phản ứng của thị trường dầu mỏ và cộng đồng quốc tế đang được dõi theo sát sao.

Trong một bài đăng trên mạng xã hội Truth Social vào tối 16/12 (theo giờ Mỹ), Tổng thống Donald Trump tuyên bố: “Venezuela hoàn toàn bị bao vây bởi hạm đội hải quân lớn nhất từng được tập hợp trong lịch sử Nam Mỹ.”. Ông cáo buộc chế độ Maduro là thủ phạm cho “việc đánh cắp tài sản của chúng ta, khủng bố, buôn lậu ma túy và buôn người”, và trên cơ sở đó, “đã chỉ định Chế độ Venezuela là một Tổ chức Khủng bố Nước ngoài (FTO).”.

Hệ quả trực tiếp của chỉ định này là lệnh “PHONG TỎA HOÀN TOÀN VÀ TRIỆT ĐỂ TẤT CẢ CÁC TÀU CHỞ DẦU BỊ TRỪNG PHẠT đi vào và ra khỏi Venezuela”. Ông Trump cảnh báo: “Lệnh phong tỏa sẽ chỉ trở nên lớn hơn, và cú sốc với họ sẽ là thứ chưa từng thấy trước đây.”

Theo Bộ Ngoại giao Mỹ, việc một thực thể bị chỉ định là FTO sẽ khiến bất kỳ công dân Mỹ nào cố ý cung cấp “hỗ trợ vật chất hoặc nguồn lực” cho tổ chức đó trở thành hành vi bất hợp pháp. Đây là một công cụ pháp lý mạnh mẽ, thường được dùng cho các nhóm như ISIS hay Al-Qaeda, và hiếm khi áp dụng cho một chính phủ được công nhận trên trường quốc tế.

Chính phủ Venezuela dưới thời Tổng thống Nicolas Maduro đã lập tức lên án hành động của Mỹ. Theo các báo cáo truyền thông địa phương, Caracas gọi tuyên bố của ông Trump là “kỳ quái” và “hoàn toàn phi lý”, khẳng định động thái này “vi phạm Luật Pháp Quốc tế, thương mại tự do và tự do hàng hải, cấu thành một mối đe dọa nghiêm trọng đối với một quốc gia có chủ quyền.”.

Đáng chú ý, Venezuela đã chính thức gửi thư tới Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc, yêu cầu triệu tập một phiên họp khẩn cấp để thảo luận về “những hành động gây hấn liên tục” của Mỹ. Điều này cho thấy Caracas muốn quốc tế hóa vấn đề và tìm kiếm sự ủng hộ từ cộng đồng quốc tế, đặc biệt là từ các nước đang phát triển có thể đồng cảm với lập trường chống lại các biện pháp cưỡng chế đơn phương.

Việc Mỹ triển khai hạm đội và đe dọa phong tỏa trên biển đặt ra những câu hỏi phức tạp về luật pháp quốc tế, đặc biệt liên quan đến quyền tự do hàng hải được quy định trong Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển (UNCLOS). Một cuộc đối đầu hải quân trực tiếp, dù là với các tàu “bóng ma” chở dầu lậu, vẫn tiềm ẩn nguy cơ leo thang khó lường.

Ngay sau thông tin này, giá dầu thô đã phản ứng tăng nhẹ. Cụ thể, giá dầu Brent tăng 0.9% lên 59.46 USD/thùng, trong khi dầu ngọt nhẹ WTI của Mỹ tăng 1% lên 55.82 USD/thùng. Tuy nhiên, mức tăng này được đánh giá là khá khiêm tốn trong bối cảnh giá dầu vừa chạm mức thấp nhất trong gần 5 năm vào phiên trước đó, do những kỳ vọng về tiến triển đàm phán hòa bình Nga-Ukraine có thể giải phóng thêm nguồn cung.

Các chuyên gia năng lượng đưa ra những đánh giá khác nhau về quy mô thực sự của lệnh phong tỏa.

Theo phân tích từ TankerTrackers.com, chỉ có khoảng 40% trong số hơn 400 tàu chở dầu Venezuela kể từ năm 2019 là nằm trong danh sách trừng phạt của Mỹ. Do đó, lệnh phong tỏa có thể chỉ nhắm vào một phần hạm đội. Chuyên gia Bob McNally từ Rapidan Energy Group ước tính, việc chặn các tàu bị trừng phạt chỉ đe dọa khoảng 0.3 triệu thùng/ngày trong tổng lượng xuất khẩu thô khoảng 0.9 triệu thùng/ngày của Venezuela, và là chưa đủ để đẩy giá dầu tăng bền vững.

Tuy nhiên, việc chỉ định chính phủ Venezuela là FTO có thể mở ra cánh cửa cho các biện pháp trừng phạt thứ cấp. Theo David Goldwyn từ Hội đồng Đại Tây Dương, “bất kỳ cá nhân hay thực thể nào làm ăn với chính phủ Venezuela hoặc công ty dầu khí quốc gia PDVSA của họ, đều có thể phải đối mặt với trách nhiệm pháp lý.”. Nếu điều này xảy ra, gần như toàn bộ xuất khẩu của Venezuela có thể bị ảnh hưởng.

Andy Lipow, chủ tịch Lipow Oil Associates, nhấn mạnh rằng “thị trường dầu mỏ sẽ theo dõi phản ứng của Trung Quốc vì họ là người mua dầu Venezuela lớn nhất.” Trung Quốc hưởng lợi từ giá dầu giảm giá và có thể miễn cưỡng tuân thủ các lệnh trừng phạt của Mỹ, tiếp tục duy trì dòng chảy dầu Venezuela vào thị trường. Sự bất tuân của Bắc Kinh sẽ làm giảm đáng kể hiệu quả của lệnh phong tỏa.

Dù còn nhiều ẩn số, việc Mỹ bắt giữ tàu chở dầu Skipper vào tuần trước đã khiến xuất khẩu dầu thô của Venezuela sụt giảm mạnh. Nhiều tàu khác được báo cáo đã quay đầu, không dám tiếp cận vùng biển Venezuela, cho thấy hiệu ứng răn đe tâm lý đang phát huy tác dụng.

Lệnh phong tỏa là đỉnh điểm của một chiến dịch gia tăng áp lực kéo dài nhiều tháng từ chính quyền Trump nhằm vào Tổng thống Maduro. Ông Trump từng tuyên bố rằng “những ngày của Maduro đã đếm từng ngày” và tuyệt đối không loại trừ khả năng tiến hành một cuộc xâm lược trên bộ vào quốc gia Nam Mỹ này.

Theo các báo cáo, Nhà Trắng đã thực hiện một cuộc triển khai quân sự quy mô lớn ở vùng Caribe, bao gồm việc điều tàu sân bay lớn nhất của họ đến khu vực. Các hoạt động này ban đầu được biện minh là một phần của chiến dịch chống buôn lậu ma túy, khi Mỹ cáo buộc Maduro là thủ lĩnh của “Cartel de los Soles”. Tuy nhiên, lệnh phong tỏa dầu mỏ mới đây đã “nâng cấp chiến dịch Caribe từ một hoạt động chống ma túy thành một hoạt động nhằm cắt đứt đường dây tài chính nuôi sống Maduro.”.

Động thái này cũng mang ý nghĩa chiến lược rộng lớn hơn, vượt ra ngoài phạm vi Venezuela. Nó báo hiệu một sự thay đổi trong cách tiếp cận của Mỹ đối với việc thực thi trừng phạt hàng hải, không còn chỉ là các biện pháp tài chính mang tính biểu tượng mà là hành động quân sự cứng rắn để ngăn chặn hoạt động trốn tránh.

Điều này đặt ra một tiền lệ quan trọng, đặc biệt đối với “hạm đội bóng ma” phục vụ cho việc xuất khẩu dầu của Nga và Iran – những quốc gia cũng đang chịu lệnh trừng phạt của phương Tây. Áp lực lên Venezuela có thể làm lộ ra những điểm yếu trên toàn hệ thống vận chuyển dầu lậu toàn cầu này.

Khi những con tàu chiến Mỹ vây quanh bờ biển Venezuela và các tàu chở dầu “bóng ma” phải tính toán lại hành trình, cuộc đối đầu giữa Washington và Caracas đã tiến vào một vùng nước chưa từng có.

Lệnh phong tỏa không chỉ là một cú đánh vào nguồn thu cuối cùng của chế độ Maduro – thứ được ví như “đường dây tài chính cứu mạng” cho hệ thống bảo trợ tham nhũng của ông ta – mà còn là một thông điệp địa chính trị sắc bén gửi đến Moscow, Tehran và Bắc Kinh về sự sẵn sàng thực thi quyền lực của Mỹ.

Tuy nhiên, hiệu quả thực sự của nó vẫn phụ thuộc vào mức độ thực thi, phản ứng của Trung Quốc, và khả năng thích ứng của mạng lưới vận chuyển dầu lậu toàn cầu. Dù giá dầu hiện chỉ phản ứng nhẹ trước bối cảnh nguồn cung dồi dào, nguy cơ leo thang quân sự hay một cuộc khủng hoảng nhân đạo trầm trọng hơn tại Venezuela mới là điều khiến thế giới lo ngại.

Như một chuyên gia nhận định, với quy mô hạm đội Mỹ được tập hợp ở Caribe, “việc bắt đầu lệnh phong tỏa này chỉ là vấn đề thời gian.”. Câu hỏi lớn hiện nay là: Thời gian tiếp theo sẽ mang đến điều gì?