Nhật Bản và cuộc khủng hoảng chính sách: Bài toán khó giữa kích thích kinh tế và áp lực lạm phát

Các động thái chính sách mâu thuẫn từ Chính phủ và Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BOJ) đang tạo ra những hệ lụy sâu rộng, không chỉ với nền kinh tế nội địa mà còn với thị trường tài chính toàn cầu.

Thị trường tài chính quốc tế đang dõi theo những diễn biến phức tạp tại Nhật Bản với nhiều lo ngại. Đồng Yên tiếp tục chuỗi giảm giá, chạm mức thấp nhất trong 10 tháng so với USD, trong bối cảnh Chính phủ Nhật công bố gói kích thích kinh tế quy mô lớn bất chấp gánh nặng nợ công khổng lồ. Sự mâu thuẫn giữa chính sách tài khóa nới lỏng và nhu cầu thắt chặt tiền tệ đã đặt quốc gia này vào thế tiến thoái lưỡng nan: tăng trưởng ngắn hạn hay ổn định vĩ mô dài hạn?

Gói kích thích kinh tế trong bóng ma nợ công

Ngày 21/11/2025, chính phủ của Tân Thủ tướng Sanae Takaichi chính thức thông qua gói kích thích kinh tế trị giá 21.300 tỷ Yên (tương đương 135 tỷ USD), động thái chính sách quan trọng đầu tiên của bà kể từ khi nhậm chức.

Gói hỗ trợ này nhằm giảm bớt áp lực lạm phát lên đời sống người dân, bao gồm các biện pháp cụ thể:

• Hỗ trợ tiền mặt 20.000 Yên cho mỗi trẻ em
• Phiếu mua hàng trị giá 3.000 Yên cho mỗi cá nhân
• Giảm trừ hóa đơn điện, gas trong ba tháng đầu năm 2026
• Các biện pháp bù đắp tác động từ việc bãi bỏ thuế xăng tạm thời

Tổng quy mô gói kích thích, bao gồm cả chi tiêu của chính quyền địa phương và khu vực tư nhân, lên tới 42.800 tỷ Yên, vượt xa con số 39.000 tỷ Yên của năm trước đó.

Bên cạnh các biện pháp hỗ trợ ngắn hạn, chính phủ của bà Takaichi cũng kỳ vọng tăng cường đầu tư vào các lĩnh vực chiến lược như đóng tàu và trí tuệ nhân tạo (AI) để thúc đẩy tăng trưởng dài hạn.

Phản ứng thị trường và gánh nặng nợ công

Trái ngược với kỳ vọng của chính phủ, thị trường đón nhận gói kích thích với thái độ dè dặt. Nguyên nhân chính xuất phát từ mối lo ngại về tỷ lệ nợ công/GDP của Nhật Bản đang ở mức báo động 250% - cao nhất trong số các nền kinh tế phát triển.

Ngay sau thông báo, thị trường trái phiếu chính phủ Nhật Bản (JGB) chứng kiến làn sóng bán tháo, đẩy lợi suất trái phiếu kỳ hạn 10 năm lên mức kỷ lục và gia tăng áp lực giảm giá lên đồng Yên.

Trước những chỉ trích, Thủ tướng Takaichi khẳng định đây là động thái “chủ động nhưng có trách nhiệm” trong chính sách tài khóa. Bà nhấn mạnh: “Chúng tôi sẽ thực hiện triệt để nguyên tắc 'chi tiêu thông minh' để bảo vệ đời sống người dân và xây dựng nền tảng kinh tế vững mạnh.”

Áp lực từ gói kích thích khổng lồ đã đẩy đồng Yên xuống mức thấp nhất trong 10 tháng so với USD và thấp kỷ lục so với đồng euro. Trong nhóm các đồng tiền chủ chốt (G10), Yên là đồng tiền có mức giảm giá mạnh nhất.

Tình trạng này tạo ra hiệu ứng kép đối với nền kinh tế Nhật Bản:

• Tích cực: Đồng Yên yếu hỗ trợ các doanh nghiệp xuất khẩu - động lực tăng trưởng truyền thống
• Tiêu cực: Giá nhập khẩu gia tăng, đe dọa an ninh năng lượng và ổn định giá cả

Trước tình hình này, Bộ trưởng Tài chính Satsuki Katayama cảnh báo về khả năng chính phủ có thể can thiệp tiền tệ để bảo đảm ổn định thị trường.

Sự đảo chiều của giao dịch carry trade và tác động toàn cầu

Tình trạng đồng Yên mất giá tạo điều kiện cho các giao dịch chênh lệch lãi suất (carry trade) gia tăng. Chiến lược này cho phép các nhà đầu tư vay vốn bằng đồng Yên với lãi suất thấp để đầu tư vào các tài sản có lợi suất cao hơn ở thị trường khác.

Tuy nhiên, xu hướng đảo chiều carry trade (unwinding) đang diễn ra khi khoảng cách lãi suất Mỹ-Nhật được dự báo thu hẹp. Trong khi Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) có xu hướng hạ lãi suất, BOJ lại đang chuyển hướng thắt chặt chính sách. Khi chi phí vay Yên trở nên đắt đỏ hơn, các nhà đầu tư buộc phải bán tháo tài sản rủi ro để mua lại đồng Yên trả nợ, tạo ra hiệu ứng bán tháo lan rộng toàn cầu.

Số liệu từ BOJ cho thấy lượng tiền trung bình hàng tháng mà các chi nhánh ngân hàng nước ngoài tại Nhật chuyển về trụ sở chính trong 7 tháng đầu năm nay đạt 12,72 nghìn tỷ Yên (86 tỷ USD) - mức cao nhất kể từ năm 2008.

Áp lực unwinding carry trade tác động mạnh đến các tài sản nhạy cảm với thanh khoản toàn cầu. Như phân tích trước đó của WikiFX về Bitcoin, đây là một trong những nguyên nhân chính khiến BTC lao dốc xuống vùng đáy 81.629 USD - mức thấp nhất kể từ tháng 4/2025. Việc “nguồn tiền rẻ” từ Nhật Bản bị thắt chặt khiến dòng vốn rút khỏi các tài sản rủi ro cao như tiền điện tử.

Theo nhận định của ông Shoki Omori, chiến lược gia tại Mizuho Securities: “Với sự chuyển dịch của đồng Yên từ tài sản trú ẩn an toàn sang công cụ cấp vốn, khả năng đồng tiền này tăng giá mạnh so với USD là không cao.”

Vị thế “tài sản trú ẩn” truyền thống bị thách thức

Đồng Yên vốn được coi là một trong những tài sản trú ẩn an toàn, cùng với USD và franc Thụy Sĩ. Tuy nhiên, diễn biến gần đây đặt ra nghi vấn về vị thế này.

Khác với các đợt biến động trước đây, đồng Yên lần này không nhận được sự ủng hộ của giới đầu tư ngay cả khi thị trường toàn cầu có dấu hiệu bất ổn. Nguyên nhân chính nằm ở các chính sách trong nước không thuận lợi cho tỷ giá đồng Yên.

Ông Steven Englander, Chiến lược gia tiền tệ tại Standard Chartered, nhận định: “Địa vị tài sản trú ẩn của đồng Yên đang bị thử thách bởi chính sách của Nhật Bản. Lợi suất đồng Yên ở mức quá thấp, cả trên danh nghĩa và thực tế. Cần có những thay đổi đáng kể để đồng tiền này vượt qua áp lực hiện tại.”

Bài toán chính sách: Cân bằng giữa rủi ro và cơ hội

Áp lực buộc Chính phủ Nhật Bản phải hành động xuất phát từ các chỉ số kinh tế không mấy khả quan. Dữ liệu mới nhất cho thấy lạm phát cốt lõi tháng 10 tăng 3% so với cùng kỳ, trong khi giá gạo - mặt hàng thiết yếu - tăng tới 40% so với năm 2024.

Áp lực lạm phát càng trầm trọng hơn bởi kỳ vọng tăng lương năm 2026 - yếu tố then chốt để BOJ tự tin thắt chặt chính sách. Liên đoàn Lao động lớn nhất Nhật Bản (Rengo) đã đưa ra yêu cầu tăng lương tối thiểu 5%. Các khảo sát từ Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế Nhật Bản cũng dự báo mức tăng trung bình 4,88%. Chuyên gia Yoshiki Shinke từ Dai-ichi Life Research Institute nhận định các doanh nghiệp có “dư địa đáng kể” để tăng lương lên 5,2%, nhờ lợi nhuận quý III vững chắc và thị trường lao động thu hẹp. Một vòng xoáy tăng lương - lạm phát bền vững đang hiện hữu rõ nét.

Đáng lo ngại hơn, nền kinh tế Nhật Bản vừa ghi nhận mức suy giảm 0,4% trong quý III, chấm dứt chuỗi phục hồi ngắn ngủi từ đầu năm 2024.

Trong bối cảnh đó, BOJ đối mặt với tình thế tiến thoái lưỡng nan: tiếp tục tăng lãi suất để kiểm soát lạm phát và hỗ trợ đồng Yên, hay duy trì lãi suất thấp để hỗ trợ chính sách tài khóa của chính phủ?

BOJ đang thận trọng thực hiện lộ trình bình thường hóa chính sách tiền tệ. Kể từ khi chấm dứt chính sách lãi suất âm, BOJ đã thực hiện hai lần tăng lãi suất, đưa lãi suất chính sách từ 0% lên 0,25% và sau đó là 0,5% tại cuộc họp tháng 10 với tỷ lệ biểu quyết 7-2. Thống đốc Kazuo Ueda để ngỏ khả năng tăng lãi suất vào tháng 12, trong khi đa số nhà kinh tế kỳ vọng lãi suất sẽ lên 0,75% vào cuối năm. Thành viên Hội đồng chính sách Asahi Noguchi cũng kêu gọi điều chỉnh linh hoạt chính sách nới lỏng, cảnh báo rủi ro lạm phát khi thị trường lao động đã đạt trạng thái gần đầy đủ.

Biên bản cuộc họp chính sách tháng 7 của BOJ cho thấy sự chia rẽ nội bộ. Một số thành viên Hội đồng chính sách cho rằng BOJ nên “tránh thái độ quá thận trọng có thể khiến bỏ lỡ cơ hội” tăng lãi suất. Thậm chí, có ý kiến cho rằng BOJ có đủ cơ sở để tăng lãi suất trở lại vào cuối năm nay.

Tuy nhiên, tiến trình thắt chặt chính sách tiền tệ của BOJ diễn ra khá chậm. Lần tăng lãi suất gần đây nhất vào tháng 1 đưa lãi suất chính sách lên 0,5% - đồng nghĩa với việc lãi suất thực của Nhật Bản vẫn ở trạng thái âm sâu sau khi điều chỉnh theo lạm phát.

Theo dự báo của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), quy mô GDP của Nhật Bản năm 2026 ước đạt 4.463 tỷ USD, nhường vị trí nền kinh tế lớn thứ tư thế giới cho Ấn Độ với dự báo 4.505 tỷ USD. Nguyên nhân chủ yếu đến từ xu hướng mất giá của đồng Yên, khiến GDP tính theo USD sụt giảm đáng kể.

Như vậy, Nhật Bản đang đứng trước ngã ba đường đầy thách thức. Việc cân bằng giữa mục tiêu kích thích tăng trưởng ngắn hạn và đảm bảo ổn định kinh tế vĩ mô dài hạn là bài toán nan giải, đặc biệt khi các công cụ chính sách dường như đang xung đột lẫn nhau. Tương lai của đồng Yên và nền kinh tế Nhật Bản sẽ phụ thuộc phần lớn vào khả năng phối hợp nhịp nhàng giữa chính sách tài khóa của chính phủ và chính sách tiền tệ của BOJ trong thời gian tới.

Bài viết được tổng hợp và thực hiện bởi WikiFX - nền tảng cung cấp thông tin và đánh giá các sàn giao dịch ngoại hối uy tín hàng đầu thế giới.