Nước Anh trong bẫy chính sách: Tại sao lạm phát vẫn cao mà Chính phủ lại phải thắt lưng buộc bụng?

Hãy cùng WikiFX phân tích - Bối cảnh lãi suất cao và nợ công lớn đang làm xói mòn ranh giới truyền thống giữa chính sách tiền tệ và tài khóa tại Anh, tạo ra một vòng xoáy thu hẹp không gian tài khóa và đe dọa đà tăng trưởng vốn đã mong manh của nền kinh tế này.

Khi Ngân hàng Trung ương Anh (BoE) công bố báo cáo Quỹ Mua Tài sản (APF) quý 3 vào ngày 11/11/2025, một thông điệp rõ ràng được đưa ra: các khoản lỗ hiện tại từ việc thắt chặt định lượng (QT) phải được đặt trong bối cảnh lợi ích tài khóa khổng lồ mà biện pháp nới lỏng định lượng (QE) trước đây mang lại, với khoản tiết kiệm ước tính từ 50 đến 125 tỷ bảng. Tuy nhiên, phân tích sâu hơn cho thấy một câu chuyện phức tạp hơn nhiều.

Cơ chế ràng buộc đặc thù của Anh, nơi mà mọi quyết định lãi suất của BoE đều tác động trực tiếp và tức thì đến ngân sách của Bộ Tài chính, đang tạo ra một “vòng xoáy thuận chu kỳ” nguy hiểm. Vòng xoáy này khiến chính sách tiền tệ thắt chặt không chỉ để chống lạm phát, mà còn buộc chính sách tài khóa phải thắt chặt theo, từ đó kìm hãm tăng trưởng và làm trầm trọng thêm bài toán nợ công.

Cơ chế APF: Từ cỗ máy kiếm tiền thành gánh nặng tài khóa

Để hiểu mối liên kết chặt chẽ này, cần phải nắm rõ cách hoạt động của Quỹ Mua Tài sản (APF), về bản chất, APF là một công cụ chính sách của BoE. Khi mua trái phiếu chính phủ (gilts), APF vay tiền từ chính BoE và trả lãi cho khoản vay này theo Lãi suất Ngân hàng (Bank Rate). Đồng thời, APF nhận được thu nhập từ coupon (lãi suất) cố định của các trái phiếu nó nắm giữ.

Trong giai đoạn hơn một thập kỷ áp dụng QE (2009-2021), Bank Rate gần như bằng 0, trong khi APF vẫn thu coupon từ trái phiếu. Cơ chế này tạo ra dòng lợi nhuận ròng khổng lồ chuyển thẳng cho Bộ Tài chính, lên tới 123.9 tỷ bảng tính đến cuối tháng 9/2022.

Tuy nhiên, bối cảnh đã đảo ngược hoàn toàn, với Bank Rate được BoE duy trì ở mức 4%, tính đến tháng 8/2025, và dự báo sẽ giảm dần, mức này vẫn cao hơn đáng kể so với lãi coupon trung bình thấp trên danh mục trái phiếu mà APF đang nắm giữ từ thời kỳ QE. APF giờ đây phải trả lãi vay cao trong khi chỉ thu được thu nhập cố định thấp, tạo ra khoản lỗ vận hành.

Theo thỏa thuận bảo lãnh, Bộ Tài chính phải bù đắp những khoản lỗ này một cách tức thì. Năm 2024, APF thông báo lỗ 22 tỷ bảng, và chỉ tính riêng năm 2025 đến tháng 9 đã là hơn 11 tỷ bảng. Những khoản chuyển tiền bù lỗ này được hạch toán trực tiếp vào chi tiêu lãi suất ròng của chính phủ, làm gia tăng thâm hụt ngân sách.

Tác động kép: Lãi suất cao bóp nghẹt không gian tài khóa

Tác động tài khóa của chính sách tiền tệ không dừng lại ở các khoản lỗ APF. Trong môi trường nợ công cao, mỗi lần Bank Rate tăng lên đều lập tức làm tăng chi phí lãi suất cho khoản nợ ngắn hạn của chính phủ. Kết quả là, chi tiêu lãi suất ròng của khu vực công đã tăng vọt, đạt khoảng 82 tỷ bảng trong năm 2024.

Điều này xảy ra trong bối cảnh ngân sách Anh vốn đã căng thẳng. Theo số liệu mới nhất của Cục Thống kê Quốc gia Anh (ONS), thâm hụt ngân sếu khu vực công trong 7 tháng đầu tài khóa, đến tháng 10/2025, là 116.8 tỷ bảng, cao hơn 8.4% so với cùng kỳ năm trước và là mức cao thứ hai từ trước đến nay. Tỷ lệ nợ công trên GDP vẫn ở mức 94.5%, ngang bằng với những năm đầu thập niên 1960.

Không gian tài khóa trở nên chật hẹp một cách nguy hiểm khi xét đến các quy tắc tài khóa mà chính phủ Anh đang tuân thủ. Các quy tắc này yêu cầu nợ công phải có xu hướng giảm trong trung hạn. Với chi tiêu lãi suất là một trong những hạng mục tăng nhanh nhất, bất kỳ biến động nào cũng có thể “ăn vào” khoản dự phòng tài khóa (headroom) vốn chỉ còn khoảng 22 tỷ bảng theo ước tính.

Để bảo vệ khoản dự phòng mong manh này và tuân thủ luật, Bộ Tài chính buộc phải thực hiện các biện pháp thắt chặt tài khóa - cắt giảm chi tiêu hoặc tăng thuế - ngay cả khi nền kinh tế cần sự hỗ trợ.

Vòng xoáy thuận chu kỳ: Một cơ chế tự hủy diệt

Sự tương tác giữa chính sách tiền tệ thắt chặt và các quy tắc tài khóa cứng nhắc đã tạo ra một vòng lặp phản tác dụng, hay còn gọi là vòng xoáy thuận chu kỳ. Cơ chế này diễn ra theo trình tự:

1. BoE tăng lãi suất để kiềm chế lạm phát.

2. Lãi suất cao hơn ngay lập tức đẩy chi tiêu lãi suất của chính phủ tăng lên, thông qua cả lỗ APF và chi phí nợ mới.

3. Chi tiêu lãi suất tăng làm thu hẹp dự phòng tài khóa, đe dọa khả năng tuân thủ các quy tắc tài khóa.

4. Để đảm bảo tuân thủ quy tắc, Bộ Tài chính buộc phải thắt chặt ngân sách bằng cách cắt giảm chi tiêu hoặc tăng thuế.

5. Việc thắt chặt tài khóa làm suy yếu thêm tăng trưởng kinh tế. Tăng trưởng chậm lại khiến tỷ lệ nợ trên GDP khó cải thiện hơn, từ đó lại củng cố logic phải tiếp tục thắt chặt tài khóa.

Vòng xoáy này biến chính sách tài khóa - vốn được kỳ vọng để ổn định nền kinh tế - thành một công cụ khuếch đại sự suy yếu. Phân tích của IMF trong báo cáo Article IV 2025 về Anh cũng chỉ ra những thách thức trong việc cân bằng giữa hỗ trợ tăng trưởng và bảo vệ tính bền vững tài khóa trong bối cảnh không gian chính sách hạn hẹp.

Lối thoát nào cho nước Anh?

Giải pháp cho thách thức này không nằm ở việc từ bỏ mục tiêu kiểm soát lạm phát hay các quy tắc tài khóa, mà ở sự điều phối nhận thức và thể chế tốt hơn giữa hai chính sách.

Một số đề xuất cải cách đã được các chuyên gia đưa ra, tập trung vào việc giảm tác động tài khóa trực tiếp từ chính sách tiền tệ:

1. Cải cách cơ chế APF, áp dụng mô hình ghi nhận lỗ lũy kế (deferred-loss) như Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed), giúp làm mịn tác động tài khóa thay vì ghi nhận lỗ ngay lập tức.

2. Điều chỉnh cách trả lãi dự trữ, thiết lập hệ thống trả lãi theo bậc (tiered reserve system) cho các ngân hàng thương mại, giảm chi phí lãi suất mà BoE hoặc Bộ Tài chính phải trả cho lượng dự trữ dư thừa lớn.

3. Tinh chỉnh quy tắc tài khóa, IMF đề xuất các cải tiến như đánh giá việc tuân thủ quy tắc ít phụ thuộc hơn vào các ước tính điểm về “dự phòng”, hoặc thiết lập ngưỡng cho phép đối với những vi phạm nhỏ để tránh phải điều chỉnh chính sách liên tục bên ngoài các sự kiện tài khóa chính thức.

Quan trọng hơn cả, như phân tích của Tổ chức Thanh toán Quốc tế (BIS) chỉ ra, chính sách tiền tệ và tài khóa là “hai chân của cùng một cơ thể nhà nước”. Chúng cần vận hành trong một “vùng ổn định” để duy trì niềm tin của thị trường và xã hội. Khi một chính sách đẩy chính sách kia đến giới hạn, rủi ro mất ổn định vĩ mô và tài chính sẽ gia tăng.

Bài học cho Anh Quốc và nhiều nền kinh tế khác là rõ ràng: trong một thế giới có lãi suất cao và nợ công lớn, ảo tưởng về sự độc lập tuyệt đối giữa chính sách tiền tệ và tài khóa là nguy hiểm. Không có sự thừa nhận và điều phối về mặt thể chế đối với “dấu chân tài khóa” mà chính sách tiền tệ để lại, những nỗ lực tái thiết tăng trưởng thông qua đầu tư hay cải cách cấu trúc có nguy cơ trở nên kém hiệu quả, thậm chí phản tác dụng.

Con đường phía trước đòi hỏi một tầm nhìn chính sách tổng thể, nơi hai công cụ mạnh mẽ nhất của nhà nước không vô tình chống lại nhau, mà cùng phối hợp để đưa nền kinh tế trở lại quỹ đạo ổn định và thịnh vượng bền vững.