Shiller PE vượt ngưỡng 40.16 - Lịch sử 154 năm đang lặp lại hay "cú sập" mới đang chờ đợi?

Vào ngày 17/12/2025, hệ thống cảnh báo lâu đời nhất Phố Wall đã chính thức kích hoạt khi chỉ số Shiller PE (CAPE) vượt mốc 40.16 lần thứ ba trong lịch sử 154 năm.

Hôm nay, ngày 17 tháng 12 năm 2025, thị trường tài chính toàn cầu đang đứng trước một thời khắc mang tính lịch sử, một cột mốc mà giới đầu tư không thể phớt lờ. Theo dữ liệu mới nhất được WikiFX tổng hợp và đối chiếu từ các nguồn uy tín, chỉ số Shiller PE (Cyclically Adjusted Price-to-Earnings Ratio - CAPE) đo lường định giá của S&P 500 đã chính thức chạm và vượt ngưỡng 40.16.

Con số này không đơn thuần là một dữ liệu thống kê khô khan trên bảng điện tử, mà nó là tín hiệu phát ra từ “hệ thống cảnh báo lâu đời nhất Phố Wall”. Trong suốt chiều dài 154 năm lịch sử ghi nhận của thị trường chứng khoán, ngưỡng cản tâm lý và kỹ thuật khổng lồ này chỉ bị phá vỡ đúng ba lần. Lần đầu tiên là vào tháng 12 năm 1999, lần thứ hai vào tháng 11 năm 2021, và lần thứ ba chính là thời điểm hiện tại mà chúng ta đang sống.

Để thấu hiểu trọng lượng của con số 40 này, chúng ta buộc phải nhìn lại quá khứ bởi lịch sử tài chính tuy không bao giờ lặp lại nguyên văn, nhưng nó luôn gieo những vần điệu tương tự qua những con số không biết nói dối.

Hai lần vượt ngưỡng trước đó đều là khúc dạo đầu cho những biến động kinh hoàng. Sau đỉnh cao vào tháng 12 năm 1999 khi CAPE đạt kỷ lục 44.2, thị trường đã chứng kiến sự sụp đổ của bong bóng Dot-com với mức giảm thảm khốc lên tới 49%, xóa sổ hàng nghìn tỷ đô la và mở ra một giai đoạn suy thoái dai dẳng. Lần thứ hai vào năm 2021, hậu quả theo sau là một đợt sụt giảm 25% chỉ trong vòng mười tháng của năm 2022.

Giờ đây, khi đồng hồ định giá một lần nữa điểm số 40, câu hỏi lớn nhất bao trùm lên tâm trí của mọi nhà đầu tư là liệu kịch bản tàn khốc nào đang chờ đợi phía trước.

Để phân tích sâu hơn, chúng ta cần hiểu rõ bản chất của công cụ đo lường này. Được phát triển bởi nhà kinh tế học đoạt giải Nobel Robert Shiller cùng đồng nghiệp John Campbell, Shiller PE hay CAPE là phiên bản nâng cao và chặt chẽ hơn của chỉ số P/E truyền thống.

Nếu P/E thông thường chỉ so sánh giá cổ phiếu với lợi nhuận của một năm, vốn dễ bị nhiễu động bởi các yếu tố ngắn hạn, thì Shiller PE lấy giá trị thị trường hiện tại chia cho trung bình lợi nhuận của 10 năm trước đã được điều chỉnh theo lạm phát. Phương pháp này giúp “làm phẳng” các biến động chu kỳ kinh doanh, loại bỏ những đỉnh hoặc đáy bất thường, từ đó cung cấp cái nhìn chân thực nhất về sức khỏe và mức định giá thực tế của thị trường.

Với mức chỉ số hiện tại là 40.16, thị trường chứng khoán Mỹ đang giao dịch ở mức cao gấp 2,3 lần so với mức trung bình lịch sử dài hạn, khoảng 15-17. Nói một cách hình tượng, cổ phiếu ngày hôm nay đắt hơn so với 98,9% toàn bộ thời gian trong lịch sử được ghi nhận và chỉ rẻ hơn vỏn vẹn 1,1% các thời điểm còn lại – vốn là những đỉnh bong bóng trước các cuộc đại phẫu của thị trường.

Nếu như câu chuyện của cuối những năm 1990 xoay quanh cơn sốt Internet và các công ty công nghệ, truyền thông (TMT), thì ngày nay, động lực đẩy định giá lên cao ngất ngưởng chính là cơn sốt Trí tuệ Nhân tạo (AI) và nhóm cổ phiếu “Magnificent Seven” như Nvidia, Microsoft, Meta... Giáo sư Shiller đã từng cảnh báo rằng những cơn sốt công nghệ thường tạo ra một câu chuyện đầu cơ mạnh mẽ, và khi một nhóm cổ phiếu trở thành biểu tượng văn hóa hay “memes”, đó là dấu hiệu của sự hưng phấn thái quá.

Điều đáng lo ngại nhất không nằm ở sự so sánh với quá khứ, mà nằm ở hệ quả toán học đối với tương lai. Một nghiên cứu kéo dài cả thế kỷ của Vanguard đã xác nhận một thực tế phũ phàng, khi nó chỉ ra mối tương quan nghịch đảo ở mức 0.43 giữa chỉ số CAPE hiện tại và lợi nhuận của thập kỷ tiếp theo. Cụ thể, tại mức Shiller PE bằng 40, mức lợi nhuận thực tế hàng năm (real return - đã trừ lạm phát) được hàm ý cho giai đoạn đến năm 2035 sẽ giảm xuống chỉ còn khoảng 1.6%.

Thậm chí, theo mô hình dự báo của Shiller, lợi nhuận danh nghĩa (chưa tính lạm phát) kỳ vọng cho S&P 500 trong 10 năm tới cũng chỉ dao động quanh mức 1.5% mỗi năm. Đây không phải là mức âm, cũng không hẳn là thảm họa sụp đổ ngay lập tức, nhưng nó biểu thị cho một trạng thái “kiệt sức” hoàn toàn của dòng tiền.

Một thập kỷ với mức lợi nhuận trung bình 10%/năm mà nhà đầu tư đã quen thuộc giờ đây trở nên phi thực tế về mặt toán học. Chúng ta có thể đang đối diện với một “thập kỷ thất lạc” (lost decade) nơi thị trường đi ngang hoặc tăng trưởng cực thấp, tương tự như giai đoạn sau năm 2000.

Thị trường hiện tại không bị hỏng, nó chỉ đang được “định giá cho sự hoàn hảo” (priced for perfection) trong một thế giới vốn dĩ đầy rẫy những khiếm khuyết và bất định.

Tuy nhiên, một sự hiểu lầm tai hại mà WikiFX muốn làm rõ cho độc giả là việc đánh đồng CAPE với một công cụ dự báo thời điểm sụp đổ (market crash timing). Như chính Robert Shiller và các chuyên gia từ Charles Schwab hay Đại học Harvard đã nhấn mạnh, CAPE không dự báo “khi nào” thị trường sập, mà nó dự báo về “trọng lực” (gravity). Mức định giá cao tạo ra một nguồn nhiên liệu dồi dào, giống như việc tích trữ thuốc nổ, nhưng để vụ nổ xảy ra cần có một ngòi châm hay chất xúc tác (catalyst).

Sự khác biệt cốt lõi giữa cú sập 49% của năm 2000 và đợt điều chỉnh 25% của năm 2022 không nằm ở mức định giá đầu vào, mà nằm ở chất xúc tác cụ thể của từng thời kỳ.

Năm 2000 là sự vỡ tung của bong bóng công nghệ kèm suy thoái, năm 2022 là lạm phát và thắt chặt tiền tệ. Vào thời điểm cuối năm 2025 này, chất xúc tác vẫn là một ẩn số chưa lộ diện nhưng rủi ro thì hiện hữu khắp nơi.

Đó có thể là những thay đổi đột ngột trong chính sách thương mại toàn cầu, sự thắt chặt tín dụng (credit contraction) từ hệ thống ngân hàng, những báo cáo lợi nhuận gây thất vọng từ các tập đoàn công nghệ dẫn dắt, hay những rạn nứt địa chính trị bất ngờ. Trong bối cảnh định giá cao kỷ lục, bất kỳ tin tức tiêu cực nào cũng có thể trở thành tia lửa tìm thấy nguồn nhiên liệu để bùng phát thành một đám cháy lớn, kéo thị trường trở về mặt đất theo quy luật vạn vật hấp dẫn.

Đứng trước bức tranh toàn cảnh đầy thách thức này, nhà đầu tư cá nhân cần phải hành động một cách tỉnh táo thay vì hoảng loạn bán tháo. Không phải là rời bỏ thị trường, mà là “tái định vị” (recalibrate) kỳ vọng và danh mục đầu tư. Đa dạng hóa lúc này không còn là một lời khuyên sáo rỗng về sự thận trọng, mà là bài toán số học bắt buộc để bảo toàn vốn. Thay vì tập trung quá mức vào thị trường Mỹ đang “sốt nóng”, dòng tiền thông minh đang tìm đến những vùng trũng về định giá.

Theo phân tích của Shiller, các thị trường quốc tế như Châu Âu (MSCI Europe) và Nhật Bản (MSCI Japan) hiện đang có mức CAPE hấp dẫn hơn nhiều, lần lượt ở mức 21.4 và 25.1. Mức định giá hợp lý này đi kèm với kỳ vọng lợi nhuận trong 10 năm tới khả quan hơn, ước tính đạt 8.2% và 6.5% hàng năm.

Ngoài ra, ngay tại thị trường Mỹ, các phân khúc vốn hóa vừa (S&P 400) và nhỏ (S&P 600) cũng đang giao dịch ở mức giá dễ chịu hơn nhiều so với nhóm vốn hóa lớn S&P 500. Đây là lúc nhà đầu tư cần phân biệt rõ ràng giữa “giá” (price) và “giá trị” (value), kiên nhẫn chờ đợi và chỉ giải ngân khi tìm thấy biên độ an toàn đủ lớn.

Chiếc đồng hồ định giá tại mốc 40.16 đã bắt đầu đếm ngược. Lịch sử không phải là định mệnh, nhưng nó là tấm bản đồ quý giá giúp chúng ta định hướng trong sương mù. Một kỷ nguyên lợi nhuận thấp và rủi ro cao đang mở ra, và chỉ những nhà đầu tư trang bị đầy đủ kiến thức, dữ liệu và sự kỷ luật mới có thể vững vàng vượt qua sóng gió sắp tới.